Hanzeblog: 'De Nachtwacht van de Hanze'

Op dit moment is in het Stedelijk Museum Zutphen een heel bijzonder altaarkleed te zien. Dit ‘Antependium’ van het Schippersgilde van Nijmegen wordt gezien als ‘de Nachtwacht van de Hanze’. Het komt uit circa 1494 en speciaal voor de tentoonstelling De Hertog en de Hanze (tot 31 december 2023) heeft het museum het in bruikleen van Museum Het Valkhof uit Nijmegen. 

Het Antependium is een geborduurd voorhangsel van de altaartafel in de kapel van het ‘Schippersampt’ aan de Waalkade. Aan het eind van de vijftiende eeuw gaf het gilde opdracht aan het borduurwerkersgilde om dit kostbare kleed te maken. Vermoedelijk gebeurde dat ter gelegenheid van de herinwijding van de verbouwde gildekapel in 1494.  

Het altaarkleed bestaat uit een ondergrond van Italiaans donkerblauw damast waarop borduursels in zijde, goud- en zilverdraad zijn bevestigd. Het gezicht van de Mariafiguur sluit aan bij de gebeeldhouwde Mara’s van Meester Arnt en zijn school.  

Sint Olaf 
Afgebeeld is een hulk, de opvolger van het koggeschip waarmee in de Hanzetijd werd gevaren. Aan de masten wapperen wimpels met de wapens van Gelre en Nijmegen. Links en rechts van het schip bevinden zich Maria en Sint Olaf, de patroonheiligen van de Nijmeegse schippers. 

Sint-Olaf was een heilige Noorse koning. Hij werd vereerd in veel West-Europese steden die via de Hanze handelsbetrekkingen met Scandinavië hadden. Overigens komt Sint-Olaf waarschijnlijk daarom ook voor in de Zutphense Sint-Walburgiskerk.  

Op de omslag staat een opschrift: ‘Ihesus – In Eer Gods Ende Die Gode Sunt Olof – Maria’. Het wapen van het schippersgilde, een gouden anker op een rood veld, komt vier keer voor. 

De Hertog en de Hanze 
Het Antependium is een van de unieke topstukken die tot het eind van het jaar te zien in de tentoonstelling De Hertog en de Hanze – Zutphen in de late middeleeuwen.  

(bron: Musea Zutphen/Erfgoedcentrum Zutphen)